De kracht van eenzaamheid:
Anatoly Krynsky: een leven voor de kunst
door Gaither Stewart
Augustus 2000
(oorspronkelijke
titel: The Power of Solitude;
vertaald door Sietske Tol, september 2003)
In afzondering, eenzaam en licht geamuseerd kijken de stenen mannen naar het treurige tafereel dat zich voor hun ogen afspeelt. De verkorte, kleine beelden zitten op een hoge richel als zwijgende toeschouwers van de duivelskunsten van de bizarre clown die danst op het onhoorbare geroffel van een dromerige drum en een droevige balalaika. De zeven figuren staan dicht opeen in de krappe ruimte van de gravure: de dominante clown, de twee miniatuurmusikanten en de vier stenen toeschouwers erboven. Eenzaam zijn de stenen mannen. Zij lijken op de stille standbeelden voor het Institituut voor natuuronderzoek in Kharkov (Oekraïne), waar de kunstenaar vandaan komt. Het zijn broers van de duizenden mysterieuze beelden uit de zevende eeuw die werden achtergelaten in de eindeloze Zuid-Siberische steppen en het vroegere Oekraïense geboorteland van de Newyorkse kunstenaar Anatoly Krynsky. Krynsky’s serie World of Dolls is niet wat het op het eerste gezicht lijkt. Zij is nauwelijks geschikt voor de muren van een meisjesslaapkamer. Ja, de afbeeldingen zijn betoverend en magisch, maar ook duister en vreemd. |
serie World of the Dolls
/ Shaman
|
serie World of the Dolls
|
Er ligt een raadselachtige gravure op de
tafel van zijn atelier in Manhattan. Elk van de eenzame figuren
daarop drukt dezelfde eenzaamheid en verlatenheid uit als de andere
figuren die de schilderijen en gravures van zijn collectie bevolken.
Wie deze bekijkt en vergelijkt met de serie World of Dolls
kan daarin dezelfde eenzaamheid en dezelfde verlatenheid vinden als
die van de Spanjaard die tegenover het Franse vuurpeloton staat in
3 mei 1808. Het is de eenzaamheid, verlatenheid en wanhoop
van Dürer’s beroemde gravure Melencolia I. |
|
De verstrooide kunstenaar laat trots zijn blik op de ijzeren reus rusten. Fatalistisch haalt hij zijn schouders op bij het idee dat de pers door de lager gelegen verdiepingen kan zakken en daardoor via een domino-effect de instorting kan veroorzaken van het oude, in de schaduw van het Mount Sinai Hospital gelegen gebouw. In de 24 jaar sinds zijn aankomst hier vanuit het toen repressieve-permissieve Moskou, zegt hij, is de vloer niet verzakt door de pers en heeft zelfs niet getrild. Hij streelt zijn gekoesterde Pelikan etspers. Het lijkt me dat de reus symbool staat voor Krynsky's leven voor de kunst. Want zelfs als de maestro elke ets in een beperkte oplage drukt en er dan overheen schildert, zodat elke ets een uniek werk is, blijft zijn kunstwereld niettemin net zo kolossaal als grenzeloos. – Krynsky’s kunst is totale kunst. |
serie World of the Dolls
/ Pretty Doll
|
serie Face to Face |
De bezoeker kijkt verbijsterd rond in het atelier, eerst met nietsziende ogen, zoals bij het zoeken naar een bekend gezicht in een volle bus, tot het moment waarop de dingen van elkaar zijn te onderscheiden en alles zijn eigen vorm aanneemt. Een wonderbaarlijke orde komt uit de chaos tevoorschijn. Elk voorwerp vervult een rol en lijkt de verschillende fasen van zijn leven te markeren: een New Englandstoel van een ski-uitje naar Vermont, een antiek bureau van een garage sale op Long Island, een houten archiefkast met deuren waarop de kunstenaar taferelen van zijn geliefde centauren heeft geschilderd, een met verf besmeurde ezel die nog uit zijn periode in Kharkov stamt, een miniatuur bronzen tijger van een tocht door Siberië, een Tiroler wandklok van een verblijf in Italië, en een icoon uit Novgorod uit zijn privé-verzameling. Een zwaar reliëf in zand, een olieschilderij van Central Park en een gravure van het magische Stonehenge hangen her en der aan de geheel bedekte muren van zijn atelier. |
| Wie langer rondkijkt, ziet overal droomgedaanten van verwrongen en raadselachtige centauren verschijnen. Zij hossen, stoeien en steigeren heen en weer door de donkere gangen van het appartement, van de deuren van de porseleinkast in de keuken, naar de deuren van de kledingkast in een slaapkamer, naar de panelen in de waanzin van de Boa Constrictor-computerkamer, het hele atelier door. |
Centauriad |
|
De centauren roepen een gevoel van
tijdloosheid op. De macht is aan de onvoorspelbaarheid. Griekenland
en Rome concurreren met Moskou en New York. Terwijl ze voortdurend
in beweging zijn, verschijnen de centauren als talloze filmbeelden
die ergens in elkaar passen om het kunstideaal van de meester te
realiseren.
Het wezen van zijn kunst. Waar stáát de centaur voor, vraagt men zich af. Het is een mysterie. Een verlokkelijk mysterie. De kunstenaar zegt niet wat het betekent. Opnieuw haalt hij zijn schouders op. Hij vertelt alleen dat hij in het Moskou van de zestiger jaren met het schilderen van de centauren begon uit protest tegen de heersende officiële kunst van het socialistisch realisme. |
Princess |
“De centaur vormt al lang een bijzonder thema in mijn werk. Ik heb centauren in verschillende materialen uitgevoerd: in plastieken, reliëfs, schilderijen en grafisch werk. Dat stelde mij in staat om elk jaar nieuwe variaties te maken en dieper te spitten in deze betoverende wereld van de oude mythologie.” Daar zal men zich tevreden mee moeten stellen. Dat is alles wat hij erover kwijt wil. Maar het hoogtepunt van de eigentijdse populariteit van zijn centauren moet Krynsky's retrospectieve tentoonstelling in de Senaat van de VS in Washington D.C. ongeveer tien jaar geleden zijn geweest. Al dansend en deinend worstelden de centauren, die daar centraal stonden, naar de expressie van zijn totale kunst. |
|
Het wezen van zijn kunst lijkt schuil te
gaan in het eenzame beeld van de steigerende centaur zoals die op
een schilderij in het Senaatsgebouw of op een deur van een
keukenkast is afgebeeld. Men begint te begrijpen dat de man zelf voornamelijk in zijn kunst moet worden gezocht, omdat deze synoniem is aan zijn leven. Er zijn meer antwoorden over de kunstenaar in zijn centauren te vinden dan in zijn opvattingen over de nationale politiek of internationale gebeurtenissen. Niettemin kan men zich nog afvragen: Wie is de man Anatoly Krynsky? Van welke planeet is hij afkomstig? Is hij Masker of is hij Man onder een van zijn eigen maskers? |
Face to
Face / Clown |
|
Men komt niet veel verder met vragen aan
de kunstenaar naar zijn opvattingen of zijn sympathieën en
antipathieën met betrekking tot zijn vroegere leraren of de invloed
van andere kunstenaars. In elk geval praat hij zelf liever over het boeddhisme, Tibetaanse geneeskunde of het mysterie van Stonehenge en de Azteekse pyramiden. "Het heeft geen zin om over mijn vroege jaren te praten, behalve over de korte periode nadat ik in Kharkov de beroemde constructivist Vassily Yermilov en de Russische avant-garde kunstenaar Boris Kotare, had ontmoet. Zij brachten een revolutie teweeg in mijn kunstenaarsbewustzijn. Tot die tijd had ik de natuur blind nageschilderd of eenvoudigweg mijn dagelijkse studies uitgevoerd, zonder enig begrip van hun werkelijke betekenis.” |
serie
Still Life / Violin by Window
|
Anatoly Krynsky is ten onrechte het etiket van constructivist opgedrukt. Deze karakteristiek is veel te beperkt voor het totale oeuvre van de kunstenaar die reeds als jongeman, sinds zijn vroege werk in de periode dat hij studeerde onder Yermilov in het Kharkov Instituut voor Kunst, zijn weg baande naar thema's als de Mens en de Stad of de Dualiteit van de Mens en van het Leven. Dat werk werd toen al in zijn cubofuturistische-iconografische stijl uitgevoerd. Als een cycloon raasde hij door volgende perioden, waarbij hij van elke periode iets meenam naar de volgende. |
|
Zijn kunst kende een gedrevenheid
die werd gemarkeerd door een cyclus van maskers à la het oude Egypte,
door lange jaren van experimenten met reliëfs van zand, verf en
metaal, door voortgezette studie van de dode natuur zoals in de
oudheid, en zelfs door Italiaanse landschappen die hij in de
zeventiger jaren had geschilderd voor zijn tentoonstellingen in
Bologne en Rome.
Gedurende alle perioden en cycli en series van zijn kunst en twee emigraties - de eerste van zijn geboorteplaats Kharkov naar Moskou, en vervolgens van Moskou naar New York - heeft Krynsky zijn voornaamste aandacht aan het schilderen met olieverf besteed. Zijn recente tentoonstelling in een galerie in New York was helemaal gewijd aan grote olieverfschilderijen van het Central Park in Manhattan. |
serie
Mystery of Central Park / Old Bole |
serie
Mystery of Central Park /
|
“In mijn jaren Newyorkse jaren woonde ik vlakbij het Central Park en dat liet mij niet onverschillig. Ik heb veel tijd en veel schilderijen aan de bomen en bloemen daar gewijd. Voor mij zijn vooral de Japanse kersenbomen met de mooie grilligheid van hun stammen opwindend. Wat prachtig als zij elk voorjaar bloesemen, als het park uitbarst in kleuren - de magnolia's en de wilde appelbomen en de overhellende bomen rond het Belvedere meer.” |
|
Maar, ondanks zulke boeiende
onderwerpen als reizen and natuur, is hij als kunstenaar altijd op
zoek naar het gezicht onder het masker, zoals geïllustreerd door een
serie werk onder de algemene naam FACE die is geïnspireerd door zijn
wekelijkse bezoeken aan het Metropolitan Museum en vooral aan de
Egyptische afdeling van het Metropolitan Museum of Art. “Zo hebben ook clowns mij altijd gefascineerd. - de kleurrijkheid en de buitengewone vindingrijkheid van deze magische mensen die ons plezier verschaffen met hun treurige en eenzame glimlach. Zo ook het beeld van The King, zo alleen, zo eenzaam, zo mysterieus.” |
serie
Relief / Jester |
serie
Reliefs / Old Man |
En dan, van tijd tot tijd en na opdracht
van de meester drukt de trouwe Pelikan etspers behoedzaam en
spaarzaam, om als het ware de stille originelen achter te houden, nu
eens de Stonehenge cyclus, dan weer de herbewerking van zijn
vroegste tekeningen van een gezicht van een vrouw of kind. Krynsky
zegt dat de techniek van het etsen van de voorwerpen om zich heen
hem van dienst waren om die mate van expressiviteit te bereiken die
hij nodig heeft.
“Maar toch, wanneer mijn onderwerpen aan het doek of de pers zijn toevertrouwd, lijken zij me in de steek te laten. Ze kunnen nooit meer worden teruggehaald. En ik weet dat ook ik hen moet opgeven. Als de onderwerpen in the World of Dolls mij hebben verlaten, dan heb ook ik mijn onderwerpen losgelaten. Die stille stenen figuren staan daar nu alleen, zoals al eeuwen het geval is." |
|
“Dat is dubbele eenzaamheid. Ooit waren
ze, schepper en onderwerp, verenigd in het Eden van mijn fantasie.
Maar na de scheppingsdaad zijn ze voorbeschikt om voor altijd apart,
trots en zelfstandig te zijn zoals de mens vis-à-vis God - maar toch
eenzaam en verlangend naar hereniging.”
Ook Dürer’s gevleugelde genius zit in een bespiegelende houding terwijl hij wordt omringd door verschillende instrumenten: een kompas, weegschalen, een zandloper en een magisch vierkant van 16 getallen, waarvan het totaal van elke rij 34 bedraagt. De wanhopige kunstenaar kijkt smachtend terwijl een hond, een cherubijn en een vleermuis die de inscriptie Melencolia I draagt, hem gadeslaan.” |
Serie
Blue and Red / Man and Woman |
Serie Still Life / Ship
with Venetian Vase |
Als de betekenis van Dürer’s werk duister is, dan valt nog aan te voelen dat de interpretatie betrekking heeft op de relatie tussen melancholie en creativiteit met als conclusie dat melancholie voor creativiteit essentieel is. Waar valt een grotere melancholie te vinden dan bij het stel in Picasso's Het karige maal – de afgetobde man die zijn arm rond de knokige schouders van zijn vrouwelijke metgezel heeft geslagen; ieder kijkt een andere kant op; elk alleen in hun gezamenlijke eenzaamheid. Hopeloos, maar overweldigd door nostalgie: Picasso’s natuurlijke nostalgie naar een ander bestaan. Een nostalgie die de kunstenaar terug leidt naar zijn natuurlijke eenzaamheid, want hij weet één ding: hij beseft waar creativiteit verblijf houdt. |
Man and
Woman |
Goya's doofheid en verbanning net
als Dürer's meditatie in Melancolia I leidt tot een formule:
eenzaamheid > melancholie > wanhoop > inspiratie > originaliteit >
creativiteit.
Maar ook het tegengestelde wordt gesuggereerd: gezelligheid > plezier > vreugde > mode > navolging > non-creativiteit. Krynsky: “I weet, ik denk dat het instinctmatig is, dat ik die eenzaamheid nodig heb. Op een of andere manier weet ik dat daar de waarheid verblijft.” |
